తెలంగాణ... కేవలం ఒక భౌగోళిక ప్రాంతం కాదు, వేల సంవత్సరాల చరిత్ర(History), సంస్కృతి, త్యాగాలకు నిలువెత్తు నిదర్శనం. ప్రాచీన కాలం నుండి ఆధునిక యుగం వరకు అనేక రాజ్యాలు, రాజవంశాలు, ఉద్యమాలు తెలంగాణ నేలపై తమదైన ముద్ర వేశాయి. ఈ వ్యాసంలో, తెలంగాణ సుదీర్ఘ, వైవిధ్యభరితమైన చరిత్రను, దాని ప్రాముఖ్యతను తెలుసుకుందాం.
ప్రాచీన తెలంగాణ: శాతవాహనుల నుండి కాకతీయుల వరకు
తెలంగాణ చరిత్రకు(Telangana History) మూలాలు ప్రాచీన రాతియుగం నాటికే ఉన్నాయి. అనేక పురావస్తు ఆధారాలు ఈ ప్రాంతంలో మానవ నివాసాలు ఉన్నాయని నిరూపిస్తున్నాయి.
- శాతవాహనులు : తెలంగాణను పాలించిన తొలి గొప్ప రాజవంశం శాతవాహనులు (క్రీ.పూ. 230 - క్రీ.శ. 220). కోటిలింగాల వీరి తొలి రాజధానిగా గుర్తించబడింది. గౌతమీపుత్ర శాతకర్ణి వంటి గొప్ప రాజులు ఈ వంశంలో ఉన్నారు. వీరి కాలంలో వ్యాపారం, వాస్తుకళ, సాహిత్యాలు అభివృద్ధి చెందాయి. (కీవర్డ్: తెలంగాణ ప్రాచీన చరిత్ర)
- ఇక్ష్వాకులు, విష్ణుకుండినులు, బాదామి చాళుక్యులు, రాష్ట్రకూటులు, వేములవాడ చాళుక్యులు : శాతవాహనుల అనంతరం ఈ రాజవంశాలు తెలంగాణలో తమ ఆధిపత్యాన్ని చెలాయించాయి. వీరి కాలంలో అనేక ఆలయాలు, శాసనాలు నిర్మించబడ్డాయి, ఇవి తెలంగాణ సంస్కృతి, కళలకు అద్దం పడతాయి.
- కాకతీయులు: స్వర్ణయుగం : తెలంగాణ చరిత్రలో కాకతీయుల పాలన (క్రీ.శ. 1083 - 1323) ఒక స్వర్ణయుగంగా చెప్పవచ్చు. ఓరుగల్లు (వరంగల్) రాజధానిగా పాలించిన కాకతీయులు తెలంగాణ కీర్తి ప్రతిష్టలను దశదిశలా వ్యాపింపజేశారు. గణపతిదేవుడు, రుద్రమదేవి, ప్రతాపరుద్రుడు వంటి చక్రవర్తులు పరిపాలించారు. రామప్ప దేవాలయం, వెయ్యి స్తంభాల గుడి వంటి అద్భుతమైన కట్టడాలు వీరి కళాతృష్ణకు నిదర్శనం. చెరువుల నిర్మాణం, వ్యవసాయాభివృద్ధికి వీరు విశేష కృషి చేశారు.
మధ్యయుగ తెలంగాణ: బహమనీలు, కుతుబ్‌షాహీలు, మొఘలులు
కాకతీయ సామ్రాజ్యం పతనం తర్వాత తెలంగాణ అనేక రాజవంశాల పాలనలోకి వచ్చింది.
- ముసునూరి నాయకులు : కాకతీయ పతనం తర్వాత తెలుగు ప్రాంతాలను ఏకీకృతం చేసిన ఘనత ముసునూరి నాయకులకు దక్కుతుంది.
- బహమనీ సుల్తానులు : దక్కన్‌ను పాలించిన బహమనీ సుల్తానేట్ ప్రభావం తెలంగాణపై గణనీయంగా ఉంది.
- కుతుబ్‌షాహీలు: గోల్కొండ వైభవం : గోల్కొండ కేంద్రంగా కుతుబ్‌షాహీలు (క్రీ.శ. 1512-1687) తెలంగాణను పాలించారు. హైదరాబాద్ నగరాన్ని నిర్మించిన మహ్మద్ కులీ కుతుబ్‌షా వీరి వంశానికి చెందినవాడే. చార్మినార్, గోల్కొండ కోట వీరి నిర్మాణ కౌశలానికి ప్రతీకలు. వీరి కాలంలో తెలుగు, పర్షియన్, ఉర్దూ భాషలు వికసించాయి.
- మొఘలులు : 17వ శతాబ్దం చివరలో మొఘల్ చక్రవర్తి ఔరంగజేబు గోల్కొండను ఆక్రమించడంతో మొఘల్ పాలన మొదలైంది.
నిజాం పాలన: అసఫ్ జాహీల యుగం
- అసఫ్ జాహీలు : మొఘల్ సామ్రాజ్యం బలహీనపడటంతో, నిజాం ఉల్ ముల్క్ అసఫ్ జా I క్రీ.శ. 1724లో స్వతంత్ర హైదరాబాద్ రాజ్యాన్ని స్థాపించి అసఫ్ జాహీ వంశ పాలనకు నాంది పలికారు. సుమారు రెండున్నర శతాబ్దాల పాటు (1724-1948) తెలంగాణ నిజాంల పాలనలో ఉంది. నిజాం పాలనలో హైదరాబాద్ నగరం విద్య, కళలు, సంస్కృతికి కేంద్రంగా వికసించింది. ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలయం స్థాపన, మూసీ నదికి ఆనకట్ట నిర్మాణం వంటి అభివృద్ధి కార్యక్రమాలు చేపట్టారు.
- రజాకార్ల ఆగడాలు, తెలంగాణ సాయుధ పోరాటం : నిజాం పాలన చివరి దశలో రజాకార్ల ఆగడాలు, దొరల పెత్తనం సామాన్య ప్రజలను తీవ్రంగా పీడించాయి. దీనికి వ్యతిరేకంగా రైతులు, కార్మికులు, పేద ప్రజలు సాయుధ పోరాటం చేశారు. సెప్టెంబర్ 17, 1948న జరిగిన "ఆపరేషన్ పోలో" ద్వారా హైదరాబాద్ రాజ్యం భారత యూనియన్‌లో విలీనమైంది.
ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో విలీనం, ప్రత్యేక తెలంగాణ ఉద్యమం
- భాషాప్రయుక్త రాష్ట్రాల ఏర్పాటు : భాషాప్రయుక్త రాష్ట్రాల ఏర్పాటులో భాగంగా 1956లో తెలంగాణ ప్రాంతం ఆంధ్ర రాష్ట్రంతో కలిసి ఆంధ్రప్రదేశ్‌గా ఏర్పడింది.
- ప్రత్యేక తెలంగాణ ఉద్యమం : అయితే, ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో విలీనం తర్వాత తెలంగాణ ప్రాంతానికి జరిగిన అన్యాయాలు, వివక్షకు వ్యతిరేకంగా అనేక ఉద్యమాలు జరిగాయి. 1969 తెలంగాణ ఉద్యమం, ఆ తర్వాత కె. చంద్రశేఖర్ రావు నాయకత్వంలో తెలంగాణ రాష్ట్ర సమితి (TRS) పార్టీ ఏర్పడటంతో ఉద్యమం ఉధృత రూపం దాల్చింది. దశాబ్దాల పోరాటం, త్యాగాల ఫలితంగా 2014 జూన్ 2న ప్రత్యేక తెలంగాణ రాష్ట్రం ఆవిర్భవించింది.
